Gebelikte diyabet, yani gebelik şekeri (gestasyonel diyabet), gebelik sırasında ortaya çıkan ya da gebelikten önce mevcut olan kan şekeri yüksekliği durumudur. Bu durum, hem anne adayının sağlığını hem de bebeğin gelişimini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu nedenle düzenli tarama, doğru tanılama ve tedavi büyük önem taşır.
Gebelikte Diyabet Türleri ve Sebepleri
Gebelikte diyabet, iki ana gruba ayrılır. Gebelik öncesinde tanısı konmuş olan şekere pregestasyonel diyabet denir ve bu durum tüm gebeliklerin yaklaşık %1’inde görülür. Diğer grup ise gebelik sırasında ilk kez fark edilen gestasyonel diyabettir ve her 6–7 gebeden birinde ortaya çıkabilir.
Gebelikte diyabetin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, ilerleyen haftalarda plasentadan salgılanan bazı hormonların vücutta insülin direncine yol açtığı bilinmektedir. İnsülin direnci, kandaki şekeri hücre içine taşımakta yetersiz kalınmasına neden olur. Bunun sonucunda anne kanında glukoz seviyesi yükselir ve bu fazla şeker bebeğe geçerek bebekte de insülin üretimini artırır. Yüksek insülin, bebeğin gereğinden fazla büyümesine, yani iri bebek (makrozomi) gelişmesine yol açar. Bu tablo, doğum sırasında omuz takılması gibi travmatik riskleri de artırır.
Gebelik Şekeri Hangi Riskleri Taşır?
Gestasyonel diyabet, anne adayında preeklampsi (gebelikte tansiyon yükselmesi), ani bebek kaybı, aşırı kilo alımı ve sezaryen oranlarında artış gibi riskler oluşturur. Bebek açısından bakıldığında ise iri doğum, doğumda omuz takılması, kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi), solunum sıkıntısı, ilerleyen dönemde obezite ve Tip 2 diyabet gelişme ihtimali gibi olumsuzluklar görülebilir. Bu nedenle tarama testlerinin ihmal edilmemesi ve zamanında uygulanması çok önemlidir.
Gestasyonel Diyabet Tanısı Nasıl Konur?
Gebelik şekeri tanısı için genellikle iki yöntem kullanılır. İki basamaklı testte, anne adayına aç veya tok karna 50 gram glukoz yüklemesi yapılır ve 1 saat sonra kan şekeri ölçülür. Bu değerin 140 mg/dl’nin altında olması normal kabul edilir. Daha yüksek olması durumunda, başka bir gün 100 gram glukoz yükleme testi uygulanır. Üç saat boyunca alınan kan örneklerinden iki veya daha fazla değerin yüksek bulunması tanı koydurucudur.
Alternatif olarak önerilen tek basamaklı testte, anne adayına aç karnına 75 gram glukoz yüklemesi yapılır ve açlık, 1. saat ve 2. saat değerleri ölçülür. Açlıkta 92 mg/dl, 1. saatte 180 mg/dl, 2. saatte 153 mg/dl’nin üzerinde bir sonuç elde edilmesi durumunda, yalnızca tek bir değerin bile yüksek çıkması tanı için yeterlidir.
Özellikle 35 yaş üzeri gebelerde, daha önce iri bebek doğuranlarda, ailede diyabet öyküsü bulunanlarda ve önceki gebeliklerinde gestasyonel diyabet yaşayanlarda gebelik başında test yapılması önerilir. Risk faktörü olmayan anne adaylarında ise genellikle 24–28. gebelik haftaları arasında tarama yapılır.
Tarama Testlerinin Güvenliği
Anne adayları tarafından en sık merak edilen konulardan biri, şeker yükleme testinin bebeğe zarar verip vermediğidir. Uzun yıllardır tüm dünyada uygulanan bu testlerin bugüne kadar kanıtlanmış bir yan etkisi veya zararı bulunmamaktadır. Aksine gebelik şekeri tanısı konması, hem anne hem de bebek için ciddi komplikasyonların önüne geçilmesini sağlar.
Gebelik Şekeri Tedavisi Nasıl Planlanır?
Gebelik şekeri tanısı alan anne adaylarında ilk tedavi basamağı, düzenli kan şekeri takibiyle birlikte kişiye özel hazırlanan bir beslenme programı ve doktor onayıyla yapılacak düzenli egzersizdir. Amaç, açlık kan şekerini 95 mg/dl’nin, yemekten sonraki ikinci saat kan şekerini ise 120 mg/dl’nin altına çekmektir. Bu düzenlemelerle anne adaylarının yaklaşık %80–90’ında kan şekeri kontrol altına alınabilir. Diyet ve egzersizle istenen sonuç elde edilemezse insülin tedavisi başlanır. İnsülin, anne kanında etki gösterir ancak bebeğe geçmez, dolayısıyla gebelikte güvenle kullanılabilir.
Gebelik Şekerinin Doğum ve Sonrası Takibi
Tanısı konmuş gebelik şekeri olan anne adaylarının, gebelik boyunca açlık, tokluk ve gece kan şekerlerini düzenli ölçmeleri gerekir. Doğumdan yaklaşık 6 hafta sonra yeniden 75 gram glukoz yükleme testi yapılması önerilir. Bu testle diyabetin kalıcı olup olmadığı değerlendirilir.
Gebelik şekeri yaşam boyu risk anlamına da gelebilir. Bu gruptaki kadınların, ilerleyen 20 yıl içinde Tip 2 diyabet gelişme olasılığı %50 civarındadır. Bu nedenle doğum sonrası dengeli beslenmeye devam etmek, düzenli egzersiz yapmak ve ideal kiloya dönmek uzun vadede çok önemlidir.
Gebelikte Diyabet Riskini Artıran Etkenler
Diyabet riskini yükselten bazı önemli faktörler vardır. Özellikle ileri anne yaşı, gebelikten önce fazla kilo (vücut kitle indeksi 30’un üzerinde), ailede şeker hastalığı bulunması, daha önce iri bebek doğurmuş olmak, polikistik over sendromu öyküsü ve önceki gebeliklerde gestasyonel diyabet tanısı alınmış olması riski artırır. Bu nedenle bu özelliklere sahip anne adaylarının gebelik başında tarama testinden geçmeleri önerilir.
